फोटोग्राफी : कॅमेरा खरेदी

अग मी दोन आठवड्यांनी स्कीइंगला जाणार आहे. मला कॅमेरा घ्यायचाय. चलशील का माझ्या बरोबर?
२ महिन्यापूर्वीच जपान मध्ये आलेला माझा एक ऑफिसमधला एक सहकारी विचारात होता.
कॅमेऱ्याच्या दुकानात जायच म्हटल्यावर मी एका पायावर तय्यार. तरी त्याला एकदा विचारलं कसला कॅमेरा घ्यायचा विचार करतोयस. माझ्या अपेक्षेप्रमाणे तो डीजीकॅम घेईल असे वाटले मला होते.
आता एसेलारच घेईन म्हणतो.एसेलारने कसले छान फोटो येतात. बाकी कॅमेऱ्याना काही मजा नाही.
आतापर्यंत कुठलाच कॅमेरा कधीही न वापरता त्याच अगदी ठाम  मत होत. मी त्याला पॉईंट एन्ड शूट किंवा  डीजीकॅम कडे वळवायचा केविलवाणा प्रयत्न फुकटच गेला.
दुसऱ्या दिवशी आम्ही लंच टाईममध्ये बिक कॅमेरा म्हणून एका मोठ्या दुकाना जाऊन कॅननचा डिजीटल एस एल आर घेऊन आलो.
त्याच्या पुढच्या आठवड्यात एक दिवस ऑफिस मध्ये जरा कॅमेरा शिकवणी पण करून झाली. नंतर तो स्कीइंगला जाऊन वैगेरे आला.
परत ऑफिसला आल्यावर त्याला फोटोबद्दल विचारलं तर अगदी वैतागलेला.
अग कसल काय सगळे फोटो नुसते गडद आलेत. आणि माझा एकपण फोटो नाहीये त्यात.
अरे मग काढायला द्यायच ना कोणालातरी म्हणजे तुझा फोटो पण आला असता. इति मी
हो ना पण तो नवीन कॅमेरा कोणालाच धड माहीत नाही कसा वापरायचा तो, मग नाहीच काढले फोटो. परत तो गळ्यात अडकवून मला  स्कीइंग पण करता येईना. शेवटी ठेवूनच दिला बेगेत.
माझ्या अगदी मनात येऊन सुद्धा आधीच वैतागलेल्या त्याला "तरी मी तुला सांगत होते..." प्रकारचा डायलॉग मारून अजून त्रस्त केला नाही. फार जवळचा मित्र असता तर अशी संधी अजिबात सोडली नसती हे हि खरं.
याच मित्राने आणखी तीन चार वेळा तो कॅमेरा कुठे कुठे घेऊन जायचा प्रयत्न केला. याच्या आवडी भन्नाट होत्या ट्रेकिंग, कयाकिंग, हायकिंग वैगेरे. प्रत्येक ठिकाणी त्याला तो कॅमेरा म्हणजे गळ्यात लोढणच वाटल. शेवटी त्याने एक छोटासा  डीजीकॅम घेतला जो आता त्याच्या स्पोर्ट्स मध्ये त्याला साथ देतो.   

पण हे बऱ्याच वेळा घडत कि नाही? आपल्याला कुठेतरी नवीन ठिकाणी जायचं असतं आणि अगदी शेवटच्या क्षणी आपण कॅमेरा खरेदी करतो. मग कॅमेरा वापरायचा माहीत नसला तर मनस्ताप होतो, नवीन ठिकाणाचे धड फोटोही येत नाहीत आणि वर स्कीइंग वैगेरे सारख्या गोष्टीमध्ये तर त्याची अडचणच होते.
कपडे विकत घेताना पण आपण बघतो ना आपल्याला काय शोभेल? काय वापरता येईल? मग कॅमेरा खरेदी करताना सुद्धा या गोष्टी बघायला नको का? आता माझ्या सांगण्याचा उद्देश एस एल आर कॅमेरा घेऊ नये असा नाहीये. तर आपल्याला वापरता येईल असा सुयोग्य कॅमेरा घ्यावा असा आहे.
म्हणजे या माझ्या मित्रासारख जर तुम्हाला कुठे नवीन ठिकाणी नवीन गोष्ट स्पोर्ट्स इ. करायला जायचं असेल तर तेव्हा नवीन एस एल आर कॅमेरा घेऊन जाऊन निराशाच पदरी येणार. त्यापेक्षा मग डीजीकॅम घेतलेला केव्हाही चांगला.
तुमची मुळात जर फोटोग्राफीची आवड नसेल तर एक कॅमेरा त्याच्या लेन्स, आणि अजून जे काय साहित्य लागत ते सगळ घेऊन प्रवास करणे हायकिंग करणे हा एक त्रास होऊन बसतो.
म्हणून कॅमेरा घ्यायचा ठरवताय मग जरा या बाबींकडे लक्ष द्या

तुमच्या कडे कॅमेरा कधीच नव्हता आणि आता पहिल्यांदाच घ्यायचाय
मग साधा फिल्मचा पॉईंट एन्ड शूट कॅमेरा सुद्धा चालेल. कोणत्याही घरगुती प्रसंगाचे ट्रीपचे फोटो नीट काढता येतात वापरायला सोपा एकदम. फिल्म असल्याने फोटो काढून झाले कि फिल्म डेव्हेलेप्मेंटला स्टुडीयोमध्ये दिली कि काम झालं.
तुम्हाला कॉम्प्युटर वापरता येत नसला तर फिल्मवाला कॅमेरा उत्तमच.फक्त फिल्मवाला कॅमेरामध्ये काढलेले फोटो डेव्हेलप झाल्याशिवाय कसे आलेत ते कळत नाही.
डीजीकॅम सुद्धा  पॉईंट एन्ड शूट भागातच येतो. पण डीजीकॅम घेतलात तर तुमच्याकडे कॉम्प्युटर असणे आणि तो नीट वापरता येणे जरुरीचे आहे. डीजीकॅम मध्ये काढलेले फोटो मागेच डीजीकॅमच्या स्क्रीन वर बघता येतात हा सगळ्यात महत्वाचा फायदा. नवीन डीजीकॅममध्ये बरयाच सोई पण असतात. म्हणजे टच स्क्रीन, ओटो फोकस,ऑतो फ्लाश इ. बरेच काही.
Canon Cybershot,Sony ixy, Nikon Coolpix, Casio  यातले नवीन मॉडेल बघुन घेता येईल. घेताना जरा  मेमरी कार्डकडे लक्ष द्या. सोनी साठी स्पेशल कार्ड लागतात ते महाग असतात. बटरीकडे लक्ष द्या, काही काही मध्ये आपले पेन्सिल सेल पण चालतात. त्याना वेगळा चार्जर लागत नाही.  
अजून वरच्या ऑप्शन मध्ये एस एल आर लाईक कॅमेरा पण येतो. हा एस एल आर सारखा दिसतो. पण याच्या लेन्स बदलता येन नाहीत. हलका असतो. तरीही याची रेंज बरीच असते म्हणजे जवळचे लांबचे असे फोटो काढता येतात (10X zoom, 18x zoom etc). हे कॅमेरे जरा महाग असतात.
यातहि बरीच नवीन मॉंडेल असतात याची काही उदाहरणे म्हणजे Panasonic Lumix, Panasonic FZ,Canon S5 IS,Canon PowerShot, Nikon P80,Sony H50,Olympus SP-590

तुमच्या कडे पॉईंट एन्ड शूट कॅमेरा आहेच पण एक एस एल आर पण घ्यायचाय, असाच केव्हातरी वापरायला.
नक्की घ्याच कारण हौसेला मोल नसत. एस एल आर कि डिजीटल एस एल आर हे सर्वस्वी तुमच्या कॉम्प्युटर वापरता येण्यावर,आणि बजेटवर अवलंबून आहे. कॅनन कि निकॉन हा वादहि व्यर्थ आहे. दोन्ही मध्ये चांगले कॅमेरे आहेत आणि लेन्स पण आहेत तुम्ही शक्यतो कंझ्युमर सिरीज# मधले कॅमेरे बघा. हे सगळ्यात स्वस्त रेंज मध्ये उपलब्ध असतात.  कंझ्युमर सिरीजमध्ये कॅमेऱ्याबरोबर एक लेन्सहि किट मध्ये असते त्यामुळे खरेदी सोपी आणि स्वस्त पडते.
साधारण कॅनन नवीन मॉडेल अशी आहेत  canon EOS 350D /EOS Rebel(अमेरिकन मॉडेल )/EOS Kiss(जपान मॉडेल), EOS 300X, EOS 1000D
निकॉन Nikon F आणि Nikon D सिरीज मध्येपण बरेच आहेत Nikon F6,Nikon F75,Nikon D3000,Nikon D60

तुमची मुळ आवड फोटोग्राफी नाही पण कॅमेरा तुमच्या छंदामध्ये उपयोगी आहे
ट्रेकिंग, कयाकिंग, हायकिंग अस काही छंद असेल तर डीजीकॅम बेस्ट आहे. तो इतका लहान असतो ती बाळगण्याचा त्रास होत नाही.
पण जर झूम वैगेरे हवे असेल तर वर सांगितलेल्या प्रमाणे एस एल आर लाईक कॅमेरा घेता येईल. हलका असल्याने नेणे खूप त्रासाचे नाहीये, आणी लेन्सचा पसारा पण न्यायला लागत नाही.  


तुम्हाला फोटोग्राफीची खूप हौस आहे आणि फोटोग्राफी शिकायची आहे. सध्याचा पॉईंट एन्ड शूट ने क्रिएटिव्ह फोटोग्राफी करता येत नाहीये.
तुमच्याकडे जर आधीच एक एस एल आर असेल तर तुम्हाला सुरुवातीला काहीही घ्यायची गरज नाही.
नसेल तर मात्र आधी बजेट ठरवा. जर ते खूप कमी असेल तर फिल्म एस एल आर घेणे उत्तम. काही जुने मॉंडेलचे पूर्ण मेकॅनिकल कॅमेरे खुप स्वस्त मिळू शकतात. यात सगळे कंट्रोल तुम्हालाच ठरवायला लागतात यामुळे सुरुवातीला चांगले फोटो येणे जड जाते. फोटोग्राफीची खरच आवड आणि लाईट, शटरस्पीड याबद्दल खूप काही शिकावं लागत पण जे शिकाल ते अगदी पक्क होऊन जाईल.
मी जवळपास अकरा वर्षापुर्वी याच वळणावर होते. मला तस यात काही सांगणार कोणीच नव्हत. पण मी ठरवल होत कि नोकरी लागल्यावर जेव्हा एका महिन्याच्या पगारात कॅमेरा बसेल एवढा पगार होईल तेव्हा एस एल आर घ्यायचाच. आयटी भाग्यामुळे तो योग लगेचच आला. पण त्यावेळी इंटरनेटवर शोधणे वगेरे काहीच धड माहित नव्हते. मी आणि चुलत दादा दोघ मिळून बॉम्बेसेंट्रललं गेलो पैसे घेऊन. एका दुकानात जाऊन त्याने जे दोन चार कॅमेरे दाखवले त्यातला एक घेऊन आलो. तो कॅननचा होता. मी बहुतेक इतक्या मठ्ठपणे कॅमेरा घेतला कि त्या दुकानदाराला मी अगदी लक्षात राहिले. १०वर्षानी माझा लहान भाऊ त्याच दुकाना गेल्यावर नावावरून त्याने ओळखले आणि भावाला विचारले होते कि तुमच्या बहिणीने इथूनच घेतला होता न कॅमेरा!    
मी घेतलेला ऑटो आणि मन्युअल दोन्ही मोड वाला होता. आता जवळपास सगळे एस एल आर कॅमेरे असेच असतात. यामुळे अगदी काही येत नसेल तरी ऑटो मोड मध्ये फोटो काढता येतात. पण असा केला तर खरतर यात आणि पॉईंट एन्ड शूट मध्ये मग फार फरक रहातच नाही.
फिल्म कॅमेऱ्याचा एक तोटा असा कि फिल्म डेव्हलपमेंटचा खर्च, आणि ठेवायची जागा. मी फिरायला गेल्यावर इतके फोटो काढायचे कि प्रत्येक ट्रीपवरून आल कि ५/६ रोल असायचेच. ते घरात ठेवायला जागा पण होईना.
सहसा या वेळी जो कॅमेरा घेतला जातो तोच ब्रांड नंतरहि वापरण चालू राहत. कारण त्या अनुषंगाने आपण इतर लेन्स इ. हळूहळू खरेदी करतोच. त्यामुळे तुमचा काही चोइस असा असेलच तर त्या कंपनीचा घ्या. पण जर पुढे तुम्हाला काही स्पेशालिटी करावीशी वाटली तर ब्रांड बदलताही येतो त्यामुळे खूप काळजी करून नका.
बजेट जास्त असेल तर डिजीटल एस एल आर घेता येईल    
Nikon D3000,Nikon D90, Nikon D6,
canon EOS 20D, 30D, 40D, 5D, 350D 
असे बरेच ऑप्शन आहेत आणि दरवर्षी नवीन येत असतात.

डिजीटल एस एल आर घेताना लक्षात ठेवायची एक खूप महत्वाची गोष्ट म्हणजे तुम्ही फोटो काढलेत कि ते कॉम्प्युटरवर डाउनलोड करावे लागतात. त्यानंतर ते प्रोसेस म्हणजे  raw format मधून jpg मध्ये  convert  करावे लागतात.
हे त्रासदायक वाटत असेल तर  फोटो काढतानाच jpg काढण्याचा एक ऑप्शन असतो कॅमेऱ्या मध्ये तो चालू करून ठेवावा. 

तुमच्या कडे एक एस एल आर कॅमेरा आहेच पण आता अपग्रेड करायचाय
इथे मात्र तुम्हाला बराच विचार करावा लागेल. सगळ्यात महत्वाच म्हणजे तुम्हाला अपग्रेड का करायचंय?
म्हणजे "माझ्या मित्राकडे हा नवीन कॅमेरा आहे त्याने मस्त येतात त्याचे फोटो. माझ्या कॅमेऱ्याने येत नाहीत म्हणून मला त्याच्याकडे असलेलाच कॅमेरा घ्यायचा आहे" अस काहीस वाटत असेल तर ते म्हणजे नाचता येईना... अस आहे.
जर तुम्हाला तुमचे फोटो चांगले येत नाहीत असे वाटत असेल तर कॅमेरा बदलून काहीच उपयोग नाही. कारण त्या नवीन कॅमेऱ्याच्या मागे उभे रहाणारे तुम्ही जुनेच असणार. त्यापेक्षा ते पैसे फोटोग्राफीच्या कोर्स किंवा पुस्तकांसाठी साठी घाला. तुमच नक्की कुठे चुकत ते माहिती करा.
जर तुम्हाला तुमच्या कॅमेर्यामधल्या त्रुटी जाणवायला लागल्यात आणि त्यामुळे फोटो काढताना अडचण होतेय असा वाटल कि मात्र बदलण गरजेच ठरत.अशा वेळी नवीन कॅमेरा म्हणजे नवीन बाजारात आलेल मॉंडेलच असेल असा नाही. तुमच्या गरजेला जे योग्य असेल ते  मॉंडेल घ्याव.
म्हणजे तुम्हाला  स्पोर्ट्स फोटोग्राफी आवडते आणि तुमच्याकडे कॅनन 10D आहे. छान फोटो येतात पण बऱ्याचवेळा नेमका हायलाईट निसटून जातोय कारण कॅमेरा एवढा चपळाईने (३ फ्रेम पर सेकंद) फोटो काढू देत नाही. मग तुम्हाला  ज्या कॅमेऱ्या मध्ये जास्त  फ्रेम पर सेकंद असतात असा कॅमेरा घेणे उपयुक्त ठरेल.   
किंवा तुम्हाला बर्ड फोटोग्राफी आवडते तुमच्या कडे एक निकॉन कॅमरा आहे. याने हि फोटो मस्त येतायेत. पण  तुमचा फोकस खूप वेळा बरोबर येत नाही. नीट फोकस राहिला तर अजून छान फोटो येतील अशा वेळी नवीन आलेला 51 point focus आणि  focus followup  वाला कॅमेरा घेण फायद्याच होईल.
अगदी तुम्हाला खांद्याला इजा झालीये आणि तुम्ही जड कॅमेरे उचलू शकत नाही अशावेळी वजनाने हलके असलेले कंझ्युमर कॅमेरा घेताना वाईट वाटू नये.
असे अपग्रेड करताना बहुतेकदा प्रोझ्युमर कॅमेरे# किंवा प्रोफेशनल कॅमेरे# मध्ये केले जाते. 
अजून एक अपग्रेड करायचं कारण म्हणजे डीजीटल वर्ल्ड मधले मेगापिक्सेल
बरेचजण या रेस मध्ये धावताहेत. नवीन १०मेगापिक्सेल कॅमेरा आला कि आधीचा ८चा सोडून तो घ्यायचा मग १२ चा आला कि परत बदलायचा. खरतर तुम्ही तुमचे फोटो कुठेही विकत नसाल, किंवा A4 पेक्षा मोठ प्रिंटहि काढत नसाल तर ८ मेगापिक्सेल च्या वर धावायची गरज नाहीये. या मेगापिक्सेल रेस आणि प्रिंट बद्दल पण सांगेनच मी नंतर केव्हातरी.

एस एल आर च्या पेक्षा अजून एक वेगळ जग सुद्धा आहे बर का. ते म्हणजे मिडीयम फॉर्मेट आणि लार्ज फॉर्मेट फोटोग्राफी. आपल्या  एस एल आर  च्या निगेटिव्ह किंवा सेन्सर ची साईज ३५मिमि अशी (खरतर 24x36mm) म्हटली जाते. मिडीयम फॉर्मेट ची फिल्म साईज असते 4x5इंचापेक्षा कमी पण ३५मिमि पेक्षा जास्त.  तर या लार्ज फॉर्मेट ची फिल्म साईज असते 4x5इंच किंवा 8x10इंच किंवा मोठीच. 
मोठे मोठ बिलबोर्ड, जाहिराती यासाठी लार्ज फॉर्मेट फोटोग्राफी वापराली जाते पण याविषयावर अजून काही माहिती देण्याची माझी अजूनतरी पात्रता नाहीये. हा एक फॉर्मेट मला पण हाताळून बघायचाय कधीतरी.

आता हे एवढ लिहण्याने तुमच्या ज्ञानात भर पडली कि गोंधळात ते माहीत नाही. पण हि माहिती कुठेतरी, कोणालातरी उपयोगी होईल हि अपेक्षा.
कुठलाही कॅमेरा घ्या,पण तो हातात आल्यावर पहिली गोष्ट कुठली कराल तर त्याचे manual किमान चार वेळा वाचून काढा. आगदि पाठ केलात तरी चालेल.
त्यानंतर काय कराल तर कॅमेऱ्याची सगळी बटन कुठे कुठे आहेत ते नीट बघा. हे इतक छान आलं पाहिजे कि अंधारात कॅमेरा हातात असेल तरी  न बघता नुसत हातांना कळल पाहिजे कुठच बटन कुठ आहे ते.

#कंझ्युमर कॅमेरा म्हणजे जे सगळे सहज वापरू शकतील, वजनाला हलके ( plastic body) कॅमेरे. यात सर्वसामान्य ग्राहकांच्या गरजा पूर्ण करण्याचा प्रयत्न असतो. सेन्सर साईज छोटा असतो त्याला APS-C किंवा Crop body (कॅमेर्याचा बोलीभाषेत )  अस पण म्हणतात. (या सेन्सर साईज बद्दल पुन्हा केव्हातरी लिहेन)  
#प्रोझ्युमर कॅमेरा म्हणजे ज्यांना फोटोग्राफीची खूप हौस आहे थोडीफार फोटोग्राफीची येतेही. हे अगदीच नवशिके नसतात अशांसाठी असलेले कॅमेरे. यातले कॅमेरे जड  Magnesium alloy body  असलेले, थोडफार weather sealing असलेले, सहसा जास्त  फ्रेम पर सेकंद असलेले असे असतात.फुल फ्रेम सेन्सर किंवा APS-C. किमतही जास्त असते.  
#प्रोफेशनल कॅमेरा म्हणजे ज्यांचा  फोटोग्राफी हाच व्यवसाय आहे त्यांच्यासाठीचे कॅमेरे. किमत खुपच जास्त असते. Magnesium alloy body, weather sealing असतेच. पण आणखी स्पेशालिटीसुद्धा असतात (vertical grip, १००% viewfinder, फुल फ्रेम सेन्सर ).

फोटोग्राफी: कॅमेर्‍याची काळजी भाग २

आपण कॅमेरा सर्वसाधारणपणे वापरतो तो पिकनिक किवा घरातले फोटो काढण्यासाठी. जेव्हा बाहेर कॅमेरा नेतो तेव्हा काही वेळा थोडी काळजी घेतली तर कॅमेऱ्याचे आयुष्य बऱ्यापैकी वाढते.
हि विशिष्ट काळजी घ्यायची ठिकाण म्हणजे समुद्रकिनारे, धबधबे, नदीकिनारे, वाळवंट / वाळू असलेले भाग,अतिशय थंड किवा अतिशय गरम ठिकाणे. हे म्हणजे जवळपास बऱ्याच पिकनिकच्या जागा.
तुम्ही नक्की म्हणत असाल कि मग काय कॅमेरा बाहेर न्यायलाच नको कि काय. पण जरा काही गोष्टी लक्षात ठेवल्या तरी पुरेत आपल्या कॅमेऱ्याची काळजी घ्यायला.

समुद्रकिनारे, नदीकिनारे , वाळवंट / वाळू असलेले भाग: 
इथे कॅमेऱ्याला खारट हवा, खारट पाणी आणी वाळू या तिन्ही गोष्टींचा सामना करायला लागतो. या तिन्ही गोष्टीं कॅमेऱ्यासाठी वाईटच.
वाळूमुळे कॅमेऱ्याच्या लेन्सला, सेन्सरला चरे पडू शकतात. हि बारीक वाळू अडकून कॅमेऱ्याच्या मेकॅनिझम मध्ये बिघाड होऊ शकतो. म्हणजे शटर अडकणे वैगरे होऊ शकते.
म्हणून कुठलाही कॅमेरा सरळ वाळूत खाली न ठेवणे हि अगदी महत्वाची गोष्ट. एस एल आर कॅमेरा असेल तर लेन्स बदलताना अगदी उघड्यावर आणी वाऱ्याच्या दिशेला उभ राहून न करता आडोसा बघुन वारा येणार नाही अशा ठिकाणी बदलावी. म्हणजे वाळूचे कण आत जाणार नाहीत. इथे लेन्स वर यूव्ही फिल्टर लावला तर चांगल म्हणजे लेन्सच्या पुढच्या भागावर चरे पडणार नाहीत.समुद्रकिनाऱ्यावरच्या फोटोग्राफी साठी आणखीही उपयोगी फिल्टर आहेत पण ते आपण नंतर केव्हातरी बघू. तो बराच मोठा विषय आहे.
शक्यतो कुठल्याही कॅमेऱ्यावर समुद्राचे पाणी उडू देऊ नये. उडले तर लगेच पुसून शक्यतो प्यायच पाणी मऊ कापडावर टाकून त्याने कॅमेरा हलकेच पुसून घ्यावा, मग क्लिनिंग लीक्विडने पुसावा. समुद्राचे पाणी खारट असल्याने ते सुकले कि क्षार (salts) जमा होतात.हे कॅमेऱ्यासाठी किवा इतर कुठल्याही इलेक्ट्रोनिक वस्तूंसाठी अतिशय खराब.
पण समजा तुमचा कॅमेरा समुद्राच्या पाण्यात अगदी पडलाच आणि अगदी पूर्ण बुडालाच तर काय कराल? सगळ्यात आधी उचलून घाईने जमेल तितक्या लवकर त्याची बॅटरी काढून टाका. मग त्याला तसाच नेऊन अजिबात न सुकवता साध्या पाण्यात बुडवा नाहीतर नळाखाली धरा (पाण्याची धार हळू ठेवा). साध्या पाण्याने सगळे क्षार निघून जातील. नंतर तो कॅमेरा स्वच्छ मऊ कापडाने पुसून कोरडा करा. लेन्स काढून आत पाणी गेलय का ते पण बघा. आत असलेल पाणीसुद्धा पुसा पण सेन्सर किंवा शटरला हात आणि कापड लावू नका. कापडाचे सूक्ष्म धागे सेन्सरला चिकटतात आणि शटर मध्ये अडकू शकता. मग कॅमेरा कॅप लावून कोरडा करायला ठेवा. चालू करून बघायची अजिबात घाई करू नका निदान चार पाच दिवस तरी. एवढे झाले कि, लवकरात लवकर (अगदी त्याच दिवशी वैगेरे गेलं नाहीत तरी चालेल, ट्रीपवरून घरी गेलात कि मग गेलात तरी चालेल) सर्विस सेंटर मध्ये घेऊन जा. कॅमेरा चालू झाला असला तरी एकदा चेक करून घ्या.

धबधबे , बोटिंग करताना: 
धबधब्याजवळ जाताना, किंवा बोटिंग करताना एकदोन साध्या प्लेस्टिकच्या पिशव्या नक्की जवळ बाळगा. पिशवीला खालच्या बंद टोकाला एक मोठ भोक पाडा, ज्यातून लेन्सचा पुढचा भाग जरासा बाहेर येईल. मग कॅमेरा पिशवीत घालून भोकातून लेन्सचा काही बाहेर काढा. आता पिशवीच्या मोकळ्या भागातून तुम्हाला व्ह्यू फाईंडर दिसेल, पण कॅमेऱ्यावर पटकन पाणी पडणार नाही. (फोटो खाली दिले अाहेत.)
अशाच प्रकारे अगदी हलक्या पावसात किंवा डोंगरांवर ढगांतून चालतानापण अशी पिशवी वापरता येते.
इथेही कॅमेरा ओल्याजागी वैगरे ठेवू नका.

पिशवीला खालच्या बंद टोकाला एक मोठ भोक पाडा / कापा.

कॅमेरा पिशवीत घालून भोकातून लेन्सचा काही बाहेर काढा.

पिशवीच्या मोकळ्या भागातून तुम्हाला व्ह्यू फाईंडर दिसेल.

अतिशय थंड ठिकाणे:
म्हणजे अगदी बर्फ असणारी ठिकाणे. या ठिकाणी सहसा बॅटरी लवकर संपते म्हणून जास्तीची बॅटरी किंवा चार्जर घेऊन जायला हवाच.
पुन्हा अशा ठिकाणी जी रेस्टोरंट वैगेरे असतात तिथे हिटर लावून अगदी उबदार केलं असतं.तुम्ही बाहेर फोटो काढलेत आणि तसाच हातात कॅमेरा धरून आत गेलात कि कॅमेऱ्यावर बाष्पं (Condensation) जमतं. आणि काच धुसर दिसायला लागते. हे बाष्प कॅमेऱ्याच्या आतल्या बाजूलापण जमू शकत. त्यामुळे कॅमेरा खराब होऊ शकतो किंवा तात्पुरता बंद पडू शकतो. लेन्स वरच बाष्प पुसल तरी थोडावेळ थांब्ल्यावरच कमी होतं.
हे होऊ नये म्हणूनपण एकदोन साध्या प्लेस्टिकच्या पिशव्या ठेवाव्या. तुम्ही आत जायच्या आधीच कॅमेरा या पिशवीत ठेवून पिशवी बंद करून मग आत जावे. यामुळे कॅमेऱ्यावर बाष्पं जमत नाही.

अतिशय गरम ठिकाणे: 
या अशा ठिकाणीही बॅटरी लवकर संपते म्हणून जास्तीची बॅटरी किंवा चार्जर घेऊन जायला हवाच.
तुम्ही सगळ्यांनीच लहानपणी भिंगाने कापूस जाळायचा प्रयोग केला असाल. कॅमेऱ्याच्या लेन्स मध्ये अशी अनेक भिंगे एकत्र ठेवलेली असतात. त्यामुळे बाहेर उन्हात तसाच ठेवणार असलात तर लेन्स काढून / कॅप लावून ठेवा. नाहीतर आत ऊन जाऊन शटर / सेन्सर अति उष्णतेने जळू किंवा खराब होऊ शकतो. कॅमेऱ्यावर टॉवेल वैगेरे झाकलात तरी बर होईल.
फोटो काढत नसाल तेव्हा कॅमेरा बॅगेत ठेवा.
फोटो काढताना स्वत: शक्यतो एखादी कॅप घाला. यामुळे तुम्ही कॅमेऱ्यातून बघताना व्ह्यू फाईंडरवर किंवा डिजीटल कॅमेऱ्याच्या स्क्रीनवर सावली पडेल आणि दृश्य नीट दिसेल.

आता कॅमेरा प्रवासातून नेण्याबद्द्ल एक दोन गोष्टी:
शक्यतो कॅमेऱ्यासाठी असलेली बॅग वापरा. याला नीट कुशानिंग असते.
खूप लांबचा किंवा खराब रस्त्यांवरचा प्रवास असेल तर एसएलआर कॅमेऱ्याची लेन्स काढून, लेन्स आणि कॅमेर्याला कॅप लावून वेगळी ठेवा. खूप हलल्यामुळे किंवा धक्के बसल्याने कॅमेरा ते लेन्सची जोडणी (camera mount) खराब होऊ शकते. किंवा बॅग खूप आपटली तर कॅमेऱ्याला लावलेली लेन्स तुटू सुद्धा शकते.
चेक इन बॅगेत कॅमेरा टाकू नका. डीजीकॅम वैगेरे छोटे कॅमेरे चालतील पण एसएलआर नाही.
क्लिनिंग किट,ब्लोअर नेहेमी जवळ ठेवा.

फोटोग्राफी: कॅमेर्‍याची काळजी

अग मला अगदी भुताटकी झाल्यासारख वाटतय.
का ग?
हे बघ ना परवाच्या पिकनिकचे फोटो. बहुतेक फोटोत हे कायतरी लांबट काळपट काय दिसतेय तेच काळात नाहीये. आणी हे दिवसाचे भूत आहे कि काय कोण जाणे. रात्रीच्या फोटोत काही प्रोब्लेम नाहीये.
************

आपल्या पैकी बऱ्याच जणांकडे कॅमेरा असेल. असेल म्हणजे असणारच. अगदी एस एल आर (SLR Single Lens Reflect Camera) नसला तरी पॉइंट एंड शूट वाला डिजीटल किंवा फिल्मवाला तरी नक्कीच. कॅमेरा खरतर किती नेहेमी वापरला जातो. पण त्याच्या साफ सफाई कडे फारसे लक्ष दिले जातेच असे नाही. मग एक दीवस केव्हातरी फोटोवर ठिपके डाग दिसायला लागतात. कधीकधितर अगम्य असे अजून काय काय फोटोत दिसायला लागते. भुताटकी कि काय असा वाटायला लागत. आणि मग हे असे वरचे संवाद झडतात.
हि सगळी किमया बहुतेकवेळा कॅमेरा साफ नसल्यालेच घडलेली असते. तुमच्या घरातल्या फर्निचरवर जशी धूळ बसते तशीच ती कॅमेऱ्यावर पण बसते. पण कॅमेऱ्यावर आणखीही इतर गोष्टींचा परिणाम होतो.
मग आपला कॅमेरा कसा बर नीट ठेवायचा?
तुमचा पॉइंट एंड शूट (बघून नुसते बटन दाबायचा) कॅमेरा असेल तर काही छोट्या गोष्टी लक्षात ठेवल्यात तरी पुरे आहेत.
पण एस एल आर किंवा एस एल आर लाईक कॅमेरा असेल तर मात्र बरीच काळजी घेण आवश्यक आहे. अशी काळजी घेऊन भुताटकी नक्कीच थांबवता येईल आणि तुमचे फोटोपण चांगले येत रहातील.

कॅमेराची लेन्स हि बऱ्याच प्रकारची भिंगं एकत्र जुळवून बनवली असते. प्रकाश नीट आणि हवा तेवढाच कॅमेरात जावा यासाठी लेन्सवर खूप केमिकल आवरणाचा मुलामा (coating) असतो. खराब वापरण्याने, कसेही पुसण्याने ते खराब होतं आणि फोटोंची प्रत खराब होते.
त्यामुळे कॅमेराची काळजी घेताना, वापरताना काही सावधानता बाळगायला हवी.

धूळ आणि तत्सम:
कॅमेरा गळ्यात घालून फिरताना त्यावर धूळ हि बसणारच. नको असेल त्यावेळी लेन्स कव्हर लाऊन ठेवणे. कॅमेरा कसाही कुठेही खाली न ठेवणे या गोष्टी गरजेच्या आहेत.
तरीही लेन्स च्या पुढच्या भागावर बारीक कण तंतू इत्यादी बसताच आणि ते काढणं फारच सोपं. नुसत्या ब्लोअर (हवेचा हातांना दाबता येणारा छोटा पंप) ने ती काढता येते.
पण कॅमेरात आतमध्येहि बऱ्याच वेळा धूळ जाते. हे कस कळतं तर तुमच्या फोटोमध्ये धुसर ठिपके दिसतात. डिजीटल फोटो असेल तर कॉम्पुटर स्क्रीन वर फोटो एकदम मोठा करून सगळी कडे बघितलत तर सगळ्या फोटोत ठराविक ठिकाणी हेच धुसर डाग दिसतात.
अशा वेळी सहसा कॅमेऱ्याची लेन्स काढावि. कॅमेरा मेन्यू मधे मिरर लॉक अशा प्रकारचा एक ऑप्शन असतो. त्याने मिरर लॉक करावा. (कॅमेरा मन्युअल नीट वाचले तर याची नक्की माहिति मिळेल.) मिरर लॉक केले की सेन्सर दिसतो. मग कॅमेरा उलटा करुन म्हणजे सेन्सरचा (डिजीटल कॅमेऱ्याचा) भाग जमिनी कडे करून हळुवार पणे ब्लोअरने फुंकून टाकावी. हे करताना अगदी हळुवार पणे करणे नाहीतर सेन्सर खराब होऊ शकतो. एवढ्या एका उपायाने पण बराच फरक पडेल. कुठ्ल्याहि परिस्थितीत डिजिट्ल कॅमेर्‍याच्या सेन्सरला हात लाउ नये. ब्लोअर कॅमेर्‍याच्या अगदि आतल्या भागात पण नेऊ नये. शक्य तितका बाहेर ठेवावा. मिरर अचानक बंद झाल्यास ब्लोअरवर आपटुन मिरर खराब होइल. 
ब्लोअर म्हणून एअर डस्टर जे मिळत ते अजिबात वापरू नये.त्याने सेन्सर दुरुस्त न होण्याइतके खराब होईल. ते कॉम्प्युटर वैगेरे साठिच असते.

कधी कधी लेन्स च्या पुढच्या भागावर बारीक कण तंतू अस काहीतरी चिकटून बसत. त्या साठी मात्र कॅमेऱ्याच क्लिनिंग लिक्विड मिळत ते वापरावं. कॅमेऱ्याच क्लिनिंग किट मध्ये हे लिक्विड, एक कापड किंवा क्लिनिंग पेपर मिळतात तेच वापरावे. इतर कोणत्याही कापडाने लेन्स वर चरे, ओरखडे पडण्याची दाट शक्यता असते
तर हे लिक्विड टाकून त्या कापडाने हळुवार गोलाकार हात फिरवत लेन्स पुसून काढावी. जास्त जोरात न केलेले उत्तम.

काहीवेळा जर लेन्स बऱ्याच वेळा बदलत असाल तर कधी कधी लेन्स आणि कॅमेरा जिथे जुळतात (lens mount) तिथे कचरा जमू शकतो. किवा तळहाताचे तेल, घाम त्या जोडणीच्या (joints) ठिकाणी जमू शकते.
यामुळे कॅमेरा कधीकधी लेन्स लावून सुद्धा लावलेली नाही असा संदेश देतो (lens not detected) किंवा फोटो काढता काढता कॅमेरा बंद पडू शकतो. यावर उपाय म्हणजे हात स्वच्छ करून मगच लेन्स बदलणे. आणि खूप वाऱ्याच्या, धुळीच्या ठीकाणी शक्यतो लेन्स न बदलणे.
तरीहि अस झालच तर त्याच क्लिनिंग लिक्विड आणि कापडाने हे जोडणीचे भाग हळुवार साफ करायचे. हे पण अगदी हळुवार करणे गरजेचे आहे. त्या भागांवर सोन्याचा मुलामा असतो तो निघाला किंवा त्यावर चरे पडले तर लेन्स कॅमेऱ्याला नीट जोडली जाणार नाही.

फंगस अर्थात बुरशी:
आश्चर्य वाटल का? पण हा खूपवेळा दिसणारा प्रकार आहे. मुळात बुरशी येते कशी तर हवेतून. हवेत बुरशीची ण दिसणारी बीजं तरंगत असतातच. ती बीजं ओलसर ठिकाणी पडली कि त्याची वाढ होते आणि बुरशी दिसायला लागते. म्हणून कॅमेरातही ती हवेतूनच येते. कॅमेरा किंवा लेन्स च्या आतल्या वाजुला आली असेल तर साफ करणे महा त्रासाचे असते. इंटरनेट वर बुरशी साफ करायचे बरेच उपाय सापडतीलाही पण ती माहितगार माणसाकडून किंवा सर्विस सेंटर कडून साफ करून घेणे चांगले.
बुरशी आलीये हे कस कळतं तर कॅमेरयामध्ये किंवा लेन्स मध्ये पांढरट पिवळट तंतू सारखे काहीतरी दिसायला लागते. नीट बघितल तर त्याला अतिशय सूक्ष्म आडवे आडवे तंतू पण दिसतात. ती अगदी घट्ट काचेला किंवा लेन्सला चिकटलेली असते. फोटोत पण भुताटकी दिसायला लागते. काळपट , रात्रीच्या फोटोत जाणवून येत नाही. पण दिवसाचे , निळ्या आकाशाच्या फोटोमध्ये लगेचच दिसते.
बहुतेक वेळा हि आल्यावर उपाययोजना करण्यापेक्षा येउ नये म्हणून प्रतिबंध करणे उत्तम.
सगळ्यात सोपा आणि बिन खर्चाचा उपाय म्हणजे कॅमेरा नेहेमी वापरत असावा. खूप दिवस बंद करून ठेवलेल्या कॅमेऱ्यात बुरशी होण्याची शक्यता जास्त असते. अगदी फोटो काढायचे नसेल तरी महिन्यातून एकदा नुसताच बाहेर काढून काही क्लिक कराव्या.
बुरशी वाढते ओलाव्यावर. म्हणून कॅमेरा ठेवल्याजागी ओलसरपणा दमटपणा नसावा. कॅमेऱ्याची बग ओली झाल्यास चांगली वाळवून मगच वापरावी. खाण्याचे पदार्थ असलेल्या बॅगेमध्ये कॅमेरा ठेवू नये.
आर्द्रता (humidity) नियंत्रित ठेवण्यासाठी कपाटे (cellar) मिळतात. पण ती फार महाग असतात.बरेच कॅमेरे आणि लेन्स असतील तर ठीक आहे.
पण इतरहि काही उपाय आहेत आर्द्रता कमी करण्यासाठी.
कॅमेरा बंद कपाटात ठेवून ज्या कप्प्यात ठेवला असेल तिथे एक बल्ब लावून ठेवायचा. यामुळे कप्पा गरम राहातो व आर्द्रता कमी होऊ शकते.
कॅमेऱ्याच्या दुकानात एक सिलिका जेल (Silica gel) मिळते. नावात जेल म्हटल तरी ते खडे असतात. साधारणपणे निळसर झाक असलेले आणि पारदर्शक असतात. नवीन घेतलेल्या बुटात , लेदर पर्स मध्ये पण याच्या चिमुकल्या पुड्या असलेल्या तुम्ही बघितल्या असणार. तेच हे सिलिका जेल.
पण ते असे चिमुटभर आणून उपयोग नाही. बऱ्याच प्रमाणात आणून आणून एका कापडात पुरचुंडी बाधून या कप्प्यात ठेवायचं. हे जेल हवेतली आर्द्रता (humidity) शोषून घेतं. पाणी साठवून त्याचा रंग बदलतो आणि ते अपारदर्शक पांढरट अस होतं. अस झाल कि एकदिवस कडक उन्हात वाळवायाच. मग परत ते पहिल्यासारख पारदर्शक बनतं. याला जेल रिजनरेट / रिस्टोर म्हणतात. एकदा विकत घेतलेले जेल बराच काळ रिजनरेट करत अस वापरता येतं.
काही वेळा पांढर जेलपण मिळत. हे जेल रंग बदलत नाही पण त्याच्या वजनावरून त्याच्यात पाणी शोषलं गेलय कि नाही हे ठरवता येत. पाणी शोषलं गेल असेल तर त्याच वजन अर्थातच वाढतं.मग रिजनरेट केल्यावर वजन कमी होतं.
आणखी एक उपाय मी बऱ्याच वर्षापूर्वी ऐकलेला आठवतो. तो म्हणजे ओव्याची पुरचुंडी (कॅरोम सीड्स) कप्प्यात ठेवायची. ओव्यात असलेल्या कुठल्याशा द्रव्याने बुरशीची वाढ बंद होते म्हणे. पण मी हा उपाय कधी केलेला नाही. अजून पर्यंत तरी माझ्या कॅमेऱ्यात बुरशी झाली नाहीये. ज्याना बुरशीचा त्रास असेल त्यांनी करून मला नक्की सांगा काय होत ते.
बघा हे उपाय करून तुमच्या कॅमेऱ्यातल्या बुरशीला आणि धुळीला टाटा करता येतोय का!

अजुन काही गोष्टींबद्दल पुढच्या वेळेला लिहायचा प्रयत्न करेन.

प्रकाशरानातून चालताना...

प्रकाशरानातून जाताना
         हवे तसे चालत रहावे.
हवी तिथे चौकट आखुन
         प्रकाशाचे चित्र निर्मावे

प्रकाशाच्या या रानामध्ये
         अंधाराचीहि साथ असावी.
अंधाराशिवाय प्रकाशाला
         अर्थपूर्ण मिती नसावी


प्रकाशाची रानफुले
        क्षणाक्षणाला पहात जावी.
गंध नुसताच मनात भरून 
        फुलं चौकटीत बांधुन घ्यावी.


निळ्या सावळ्या ढगांनाही मग
        प्रकाशाची किनार यावी.
ढगांसकट पक्षांनाही 
        माझ्या चौकटीची ओढ लागावी.